Xədicə İsmayıl həbsdən sonra ilk geniş müsahibəsini “Azadlıq”a verdi

“Azadlıq” qəzeti “içəridə” birudum hava kimi idi”

“İlham Əliyev üçün necə dəhliz açırlarsa, mənim üçün də eləcə dəhliz açırdılar”

İl yarım həbsdə saxlanılan araşdırmaçı jurnalist, “Azadlıq” radiosunun əməkdaşı Xədicə İsmayıl iki gündür ki, azadlıqdadır. Amma bu iki gündə evi heç iki saat qonaq-qarasız olmayıb. Dəstə-dəstə adamlar, o cümlədən siyasi partiya fəalları, jurnalist həmkarları, gənclər və s. onu təbrikə gəlir. Belə bir gərgin vəziyyətdə Xədicə“Azadlıq” qəzetinə ayrıca bir xeyli vaxt ayırdı. Özəl münasibətini də belə izah etdi: “Azadlıq” qəzeti mənim üçün həbsxanada bir udum hava kimi idi…

Beləliklə, biz də Xədicə İsmayılla söhbətə onu azadlığa çıxması münasibətilə təbrik etməklə başladıq:

– Xədicə xanım, həmişə azadlıqda…

– Çox sağ olun.

– Xədicə İsmayılı niyə tutmuşdular, niyə buraxdılar?

– Ona görə tutmuşdular ki, hökumətin ünvanına tənqidlər azalsın. Ona görə dəburaxdılar ki, məqsədlərinə nail ola bilmədilər. Həm də məni həbsdə saxlamaq onlarabaha başa gəlirdi.

– Hansı mənada?

– Məni həbs eləyəndən sonra araşdırmalar nəinki azalmadı, əksinə, daha da artdı.Araşdırmaların aparılmasına yeni qüvvələr qoşuldu, bu, jurnalistlər arasında qlobalhərəkata çevrildi. Çünki hansısa hökumət özü haqqında nəyisə gizlətməyə çalışırsa,jurnalistlər də həmin gizlinləri üzə çıxarmağı özlərinə borc bilirlər. Hökumət nəyisəgizlətmək üçün üstəlik kimisə həbs eləyirsə, bu halda, jurnalistlər dəqiq bilirlər ki,deməli, orada gizli qalan “yağlı” məqamlar var. Jurnalistin də işi həmin məqamları üzəçıxarmaqdır. Onları üzə çıxartdılar, çoxlu araşdırmalar oldu. Mən həbs olunandahəmkarlarımdan gözləntim var idi, amma nəticə gözləntimdən qat–qat yuxarı oldu.

Həbsdə olan bir adam üçün bundan yaxşı xəbər ola bilməzdi ki, oxuyasan, görəsən,həmkarların sənin apardığın mövzuda və ya ona bənzər mövzuda araşdırma eləyir, işdayanmır, davam edir. Bu, çox gözəl hiss idi. Həmkarlarıma böyük bir “çox sağ ol”düşür.

“Azadlıq” qəzetinə də xüsusi “çox sağ ol” düşür. Mən dünya mediasında dərc olunanmateriallar da daxil olmaqla, bütün bu araşdırmalardan yalnız “Azadlıq” qəzetivasitəsilə xəbər tuta bilirdim. “Azadlıq” qəzeti bir udum hava kimi idi.

– Həbsdən sonra ilk müsahibənizdə bildirmisiz ki, jurnalist fəaliyyətinəqayıdırsız, araşdırmalar davam edəcək. Məlum olduğu kimi, sizə şərti cəzaverilib, yəni, həbsxanaya geri qaytarılmaq təhlükəsi qalır. Araşdırmalar davamedəcəyi təqdirdə geri qaytarılmaq təhlükəsi sizi çəkindirmir?

– Mən heç həbsxanadan çıxmamaqdan da qorxmurdum. Həbsxananı çox qorxulugöstərirlər, amma qorxulu deyil. Prinsiplərdən imtina edib yaşamaq həbsdən qat–qatqorxuludur. Mənim üçün o seçim əvvəlcədən var idi və mən öz seçimimi eləmişdim.Bu seçim də işimin xeyrinə idi. Həm də mən heç kimə vəd verməmişəm ki, jurnalistikafəaliyyətilə məşğul olmayacam və ya araşdırma aparmayacam. Heç kim də bunlarımənə qadağan eləyə bilməz.

– Həbsdə olduğunuz müddətdə sizinlə danışıqlara cəhdlər oldumu?

– Mən bilmirəm bunu cəhd adlandırmaq olar, yoxsa yox. Amma həm Kürdəxanıdaistintaq təcridxanasında olduğum müddətdə, həm də cəzaçəkmə müəssisəsindəmüəyyən kontaktlara cəhdlər olurdu. Söhbətin əvvəlində deyirdim ki, mənimlə bubarədə danışmayın, əgər danışsanız, ictimailəşdirəcəm, açıqlayacam. Ona görə dəsöhbət o məqama gəlib çıxmırdı. Amma ətrafında söhbət olurdu. Məsələni eləqoyursan ki, səninlə bu barədə danışmasınlar.

– Həbsxanadan necə görünürdü Azərbaycan cəmiyyəti? Bu il yarımda nələrdəyişdi?

– Mənim ən çox qorxduğum o idi ki, dostlarım, həmkarlarım depressiyaya düşərlər.Çünki özüm o təhlükəli məqamları hər dəfə dostlarım həbsə düşəndə yaşamışam.Bəzən adam özünü gücsüz hiss eləyir və s. Çalışırdım ki, məndən nigaran qalmasınlar.Fikirləri daha effektiv işə cəmlənsin. Məncə, buna nail olmaq mümkün oldu. Mənimazadlığım üçün aparılan kampaniya çox effektiv idi, hərə bacardığı qədər işləyirdi.Mən çox şad idim ki, baş verəcəyindən narahat olduğum depressiyanı görmədim.

O ki qaldı ölkədə baş verənlərə, həbsxanadan bu daha yaxşı görünür. Həbsxanadivarlarından kənarda nə baş verirsə, içəridə də o, hiss olunur. Birinci devalvasiyadansonra onun nəticələri elə məhkumlara gətirilən sovqatlarda hiss olundu. Məhkumlarındaha qənaətcil olmağa çalışmalarından da görünürdü. Məndən soruşurlar ki, həbsdənsonra hökumət haqqında fikirləriniz dəyişdimi? Qadınlar təbiət etibarilə cinayətəmeylli deyillər. Onları cinayətə sövq edən işsizlik, imkansızlıqdı. Mən çoxlu saydaqadın gördüm ki, onlar həyatlarında istədikləri imkanlardan məhrum olublar. Ona görəməhrum olublar ki, kimlərsə onların özlərinin, övladlarının payına düşən şanshissəciklərini öz balalarına yedirdib. Bunu eləyən məmurlar olub. Öz övladınınnarkoman olmasını istəməyən qadın narkotik satışı ilə məşğul olursa… Soruşanda ki,niyə bunu edirdin, deyir, bəs nə edəydim?

Bəlkə də biz gündəlik həyatımızda pisliklərdən daha çox təcrid olunuruq, iqtisadiproblemlərin birbaşa nəticələrini o qədər də görmürük. Amma həbsxanada insanlarınimkanlardan, şansdan məhrum edilməsinin nəticələrini öz gözünlə görürsən.

– Demisiz ki, həbsxana həm müsbət, həm də mənfi mənada bir təcrübədir. Nəyinəzərdə tutursuz?

– Mən həbsxanaya düşənə qədər avtobusda əlləri şişmiş, göyərmiş qadınlar görəndəürəyim ağrıyırdı, fikirləşirdim ki, yəqin, çox işləməkdən bu qadının əlləri beləkobudlaşıb. Təəssüf ki, daha heç nə əvvəlki kimi olmayacaq. Mən bundan sonra əllərişişmiş, göyərmiş qadın görəndə birinci onu fikirləşəcəm ki, görəsən, bu, narkotikistifadəsinin nəticəsi deyil ki?! Çünki fəsadlardan biri də əllərin şişib göyərməsidir.Mən həyatımda narkotikdən istifadə eləyən qadın görməmişdim, orada gördüm.İstəyərdim ki, bu mənada, əvvəlki sadəlövhlüyümü qoruyub saxlayım. Mənfitəcrübələrdən biri budur.

Həbsxanada çoxlu sayda adamlar var ki, çörəklərini yalanla çıxarıblar. Yalandanışmaqla, kiməsə kəf gəlməklə, dələduzluq eləməklə cinayət törədiblər. Mənhəyatımda o qədər yalan danışan adamla belə uzun müddətdə intensiv ünsiyyətdəolmamışdım. Bu da öz təsirini göstərir, adam daha şübhəcil olur. İstərdim ki, bu da başverməsin. O təcrübəni toplamamağa şad olardım.

Amma o da təcrübədir ki, konfliktlərə meylli adamlarla dar bir məkanda birgəkonfliktsiz yaşamağı öyrənirsən. Həyat üçün lazımlı təcrübədir. Psixoloq kimi hansısaqabiliyyətlər qazanırsan.

– Şəxsi münasibətlər baxımından xəyal qırıqlığı olmadı?

– Mən ümumiyyətlə, kiməsə xoş münasibət göstərəndə onun qarşılığını uman adamdeyiləm. Kimdənsə nəyisə umurdum, amma almadım – belə bir şey qalmayıb mənimyaddaşımda. O barədə heç düşünmək imkanım da olmayıb. Ya ona görə ki, umabiləcəyim hər kəsdən daha artıq dəstək görmüşəm, ya da ona görə ki, ummamışam, heçnə gözləməmişəm. Amma dəstək o qədər böyük idi ki, kimdənsə hansısa münasibətigörməməyim barədə heç fikirləşmirdim.

Digər siyasi məhbuslar və ya fəallarla bağlı problemlərə bənzər problemlər bizdə dəolub – qohumların imtinası, tənqidlərin yazılması və s. Bizim ancaq Azərbaycantelekanallarına baxmaq imkanımız var idi. Orada deyilənləri eşidəndə, cəzaçəkməmüəssisəsinə gələn qəzetləri oxuyanda o portretlərdə özünü tanıya bilmirsən. Yaxud oxəbərlərdə reallığı görə bilmirsən. Anlayırsan ki, nəyi nə üçün, hansı məqsədlə əyirlər.Amma bu da gözləmədiyim bir şey deyildi, buna hazır idim. Onlardan zatən umacağımyox idi.

– Belə başa düşdük ki, sizi məyus eləyən heç nə olmadı…

– Artıq heç kim Azərbaycan telekanallarından dürüstlük gözləmir. Ona görə də onlaranormal yanaşırlar. Amma məsələn, “dürüstəm” iddiası ilə çıxan “Yeni Müsavat” qəzetivar idi, məndən daha çox ailə üzvlərimi məyus eləmişdi. Hətta kamerada oxuyanlar dabaxırdılar ki, bu nədi yazıblar. Hərdən belə şeylər olurdu. Amma mən hələ heç həbsədüşməmişdim onlardan ummamağa başlayanda.

– Həbsdə tərcümə elədiyiniz “Cakaranda ağacının uşaqları” əsərində Azər vəyoldaşlarının həbsxana həyatından bəhs olunur. O kitabdakı ilə bizim ölkədəqadınların həbs həyatı arasında hansı bənzərliklər və fərqlər var?

– Şübhəsiz ki, 80-ci illərin İran həbsxanası daha dəhşətli yerdir. Fərqlilik daha çoxdur,həm də müqayisə olunmayacaq dərəcədə. Hətta mənim təsəvvürümdəki həbsxanadanda daha yaxşıdır. Məncə, “Cakaranda ağacının uşaqları“ndakı həbsxana bir azqorxuludu, amma bizim həbsxana qorxulu deyil.

– Yeri gəlmişkən, məhz o əsəri tərcümə eləmək ideyası necə yarandı?

– Qonşu kamerada uşaq gözləyən qadın var idi, hamı narahat idi ki, görəsən, necəolacaq onun vəziyyəti. Bəlkə də üst–üstə düşdü, o hadisə həmin anda mənimemosional durumuma təsir elədi. Oxudum, təsirləndim. Gizlətmirəm, o kitabınkommersiya uğurunu da fikirləşdim. Düzdür, hələ ki, bilmirəm, kommersiyabaxımından nə dərəcədə uğurlu olub, amma oxunan kitablar siyahısındadır.

– Qonşu kameradakı qadının uşağı da əsərdəki Nida kimi məhbus qadınlararasında əldən–ələ gəzirdi?

– O uşaq həbsxanada dünyaya gəlmədi. Qadını buraxdılar və uşağı öz evlərindədünyaya gətirdi. Anaları həbsxanada olarkən doğulan uşaqlar var və onlar da əldən–ələgəzir. Kim harada görürsə, o uşağı alır. Yəni o uşaqlar bütün həbsxananın uşağınaçevrilirlər. Amma o uşaqları anaları ilə birlikdə ayrı saxlayırlar, ona görə hər zamangörə bilmirdik.

Həbsxanada olan qadınların uşaq əzizləməyə ehtiyacı var. Bu ehtiyac da onlarıhəbsxanadakı uşaqlara qarşı xüsusilə qayğıkeş edir.

– Məlumdur ki, həbsdəki siyasi məhbuslar sərt nəzarətdə saxlanılır. Belə birnəzarət altında Xədicə İsmayılın скачать dle 12.1